İşyerinde Risk Değerlendirmesi: Kapsamlı Rehber

İşyerinde risk değerlendirmesi, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereğince tüm işverenlerin yapmak zorunda olduğu temel bir yükümlülüktür. Bu süreç, çalışanların sağlığını ve güvenliğini tehdit eden faktörlerin sistematik olarak belirlenmesi ve kontrol altına alınması için kritik öneme sahiptir.

Risk Değerlendirmesi Nedir?

Risk değerlendirmesi, işyerinde mevcut ya da muhtemel tehlikelerin tanımlanması, bu tehlikelerin risk oluşturma düzeyinin belirlenmesi ve risklerin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için gerekli kontrol tedbirlerinin planlanması sürecidir.

Önemli Not: Risk değerlendirmesi yasal bir zorunluluk olmasının yanı sıra, işletmelerin sürdürülebilir başarısı için de vazgeçilmez bir araçtır.

Risk Değerlendirme Sürecinin Aşamaları

1. Hazırlık Aşaması

Risk değerlendirme sürecine başlamadan önce:

• Risk değerlendirme ekibinin oluşturulması
• İşyeri planlarının ve süreçlerin incelenmesi
• Mevcut istatistiklerin toplanması
• Yasal gerekliliklerin gözden geçirilmesi

Risk değerlendirme ekibi mutlaka şu üyelerden oluşmalıdır:

• İşveren veya işveren vekili
• İSG uzmanı
• İşyeri hekimi
• Çalışan temsilcileri
• Süreç sorumluları

2. Tehlike Tanımlama

Tehlike tanımlama aşamasında aşağıdaki yöntemler kullanılabilir:

Fiziksel Tehlikeler

• Gürültü
• Titreşim
• Aşırı sıcaklık/soğukluk
• Yetersiz aydınlatma
• Radyasyon

Kimyasal Tehlikeler

• Toksik maddeler
• Yanıcı/parlayıcı maddeler
• Korozif maddeler
• Kanserojen maddeler

Biyolojik Tehlikeler

• Bakteriler
• Virüsler
• Mantarlar
• Parazitler

Ergonomik Tehlikeler

• Ağır yük kaldırma
• Tekrarlı hareketler
• Zorlanmış duruşlar
• Zihinsel yorgunluk

3. Risk Analizi ve Değerlendirme

Risk analizi için yaygın olarak kullanılan yöntemler:

Fine-Kinney Yöntemi

Bu yöntemde risk skoru şu formülle hesaplanır: Risk = Olasılık × Şiddet × Frekans

5x5 Matris Yöntemi

• Olasılık: 1-5 arası değer
• Şiddet: 1-5 arası değer
• Risk Skoru = Olasılık × Şiddet

Nitel Risk Değerlendirme

Risklerin düşük, orta, yüksek şeklinde kategorize edilmesi

Kontrol Tedbirleri Hiyerarşisi

Risk kontrol tedbirleri öncelik sırasına göre:

1. Eliminasyon (Ortadan Kaldırma)

   • Tehlikenin tamamen ortadan kaldırılması
   • En etkili ancak her zaman mümkün olmayan yöntem

2. İkame (Yerine Koyma)

   • Daha az tehlikeli malzeme/süreç kullanımı
   • Kimyasal maddelerde yaygın uygulama

3. Mühendislik Kontrolleri

   • Fiziksel bariyerler
   • Ventilasyon sistemleri
   • Makine koruyucuları

4. İdari Kontroller

   • Eğitim programları
   • Çalışma prosedürleri
   • Vardiya rotasyonu

5. Kişisel Koruyucu Donanım (KKD)

   • Son çare olarak kullanılmalı
   • Düzenli bakım ve değişim gerekli

Uygulama Örneği: Metal İşleme Atölyesi

Bir metal işleme atölyesinde yapılan risk değerlendirme örneği:

Tespit Edilen Tehlikeler:

• Döner makine parçaları
• Metal talaşları
• Gürültü (90 dB üzeri)
• Kayganlaşmış zemin
• Yetersiz aydınlatma

Alınan Tedbirler:

1. Makine koruyucularının takılması (Mühendislik kontrolü)
2. Gürültü için kulak koruyucu KKD (Kişisel koruma)
3. Zemin temizlik prosedürü (İdari kontrol)
4. Aydınlatma armatürlerinin artırılması (Mühendislik kontrolü)

İzleme ve Gözden Geçirme

Risk değerlendirmesi dinamik bir süreçtir ve şu durumlarda gözden geçirilmelidir:

• Yeni makine/ekipman alımında
• İş kazası/meslek hastalığı durumunda
• Süreç değişikliklerinde
• Yılda en az bir kez rutin olarak

Yaygın Hatalar ve Önleme Yolları

Yaygın Hatalar:

1. Kağıt üzerinde kalmak
2. Çalışan katılımının sağlanmaması
3. Sadece büyük risklere odaklanmak
4. Güncelleme yapmamak

Önleme Yolları:

• Uygulamaya odaklı yaklaşım
• Çalışan eğitimleri
• Düzenli denetimler
• Sürekli iyileştirme anlayışı

Sonuç

Etkili bir risk değerlendirmesi süreci, işyerinde güvenli ve sağlıklı çalışma ortamının oluşturulması için temel gereksinimdir. Bu sürecin başarısı, tüm paydaşların aktif katılımı ve sürekli iyileştirme yaklaşımı ile mümkün olmaktadır.

Risk değerlendirmesi sadece yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda işletmenin sürdürülebilir başarısı için stratejik bir araçtır. Doğru uygulanan risk değerlendirmesi:

• İş kazalarını ve meslek hastalıklarını önler
• İşletme maliyetlerini düşürür
• Çalışan motivasyonunu artırır
• Kurumsal itibarı güçlendirir

Bu yazıda verilen bilgiler genel nitelikte olup, her işyerinin kendine özgü durumları için uzman desteği alınması önerilir.